(Origineel  verschenen in de Wereldfietser 1998-2)
(c) 1999-2010 m.s.gerritsen

---

toeren in 1975: wiebelende bagagedrager uit 'ijzerdraad', 42 tands voorblad (kleiner was niet te krijgen) Mafac centerpull remmen, gehaakte handschoenen en een Primus op petroleum

Ik sta altijd raar te kijken als ik verhalen hoor hoe mensen een buitenband op moeten kalefateren om verder te kunnen fietsen. Hoe weinig je ook meesleept, in mijn ervaring is een buitenband toch een verplicht reserveonderdeel voor op vakantie. De verhalen worden er straks misschien minder mooi van, maar wat zou handig/verstandig zijn om mee te nemen?

Fiets
Als je serieuze fietsplannen hebt, zorg dan ook voor een serieuze fiets. Als de remmen het hier nauwelijks doen, dan doen ze het heuvel af in de regen vast niet beter. Loop alles een keer na, vervang versleten onderdelen, en stel alles af wat valt af te stellen. Nu heb je nog rustig de tijd om met een boek op de knieen of met een geduldige fietsenmaker de fiets goed voor te bereiden.
Tip: raceonderdelen komen vaak met een uitgebreide gebruiksaanwijzing: heb je die niet, vraag dan of je fietsenmaker een stapeltje voor je kan bewaren.

Pomp
Ook al heb je nooit lekke banden, een pomp blijft onmisbaar om de banden op spanning te houden. Probeer thuis of dat ook lukt: past de pomp op de ventielen of heb je een verloopnippel nodig? En krijg je voldoende druk? De maximum druk staat vaak op de band aangegeven in bar (atm) of psi (100 psi = 7 bar). Pomp de band een keer op met een fietspomp met manometer om een idee te krijgen hoe hard dat is! Te weinig lucht in de (achter)band geeft een verhoogde slijtage en extra kans op stootlekken. Ga je als groep op pad, dan lijkt het mij onzin dat iedereen een pomp meeneemt.

Bandelichters
Bij de meeste combinaties van velg en band heb je een of meer bandelichters nodig om bij de binnenband te komen. Ik zweer bij twee gele plastic bandelichters van Michelin, die niet alleen fijn werken, maar ook weer in het gras zijn terug te vinden.

Plakspullen
Een klein stukje schuurlinnen, een niet uitgedroogde tube solutie en plakkertjes voor de binnenband spreken voor zich. In geval van nood kun je ook met een postzegel een heel eind komen, en menig wielrenner kwam thuis met een knoop in de binnenband (niet vergeten volgende keer wel een reserve mee te nemen;-)). Ik bewaar de plakspullen voor s'avonds in de droge tent: onderweg gooi ik er sneller een reserve binnenband in. Maar dan moet je natuurlijk wel een keer geoefend hebben in het wielen steken. Voor het lastige achterwiel is de procedure als volgt: schakel de ketting op het kleinste kransje, dus helemaal naar rechts. Open de rem, dat kan meestal met een knopje op de remgreep of op de rem zelf, of bij cantilevers & V-brakes door een kabeltje uit te haken. Zet nu de uitvalas open, trek de derailleur naar achteren en duw cq sla met de vuist het wiel uit het frame. Het wiel blijft dan hangen in de onderste part van de ketting, en is met iets optillen en naar links draaien simpel te verwijderen.

Binnenband
Neem altijd een aantal reserve binnenbanden mee. Als het ventiel uitscheurt of als de band ontploft valt er weinig meer te plakken. Neem wel de goeie mee: een binnenband met een dik auto (Schraeder) ventiel past meestal niet door het ventielgat in een velg bedoeld voor een Frans (presta)ventiel. En omgekeerd kan een ingevulcaniseerd prestaventiel er op den duur slecht tegen om door een te groot ventielgat geperst te worden (tip: onderlegringetje gebruiken). En zijn de ventielen zo lang dat ze ver genoeg uit de velg steken? En laat je niet afschepen met een dun racebinnenbandje als je brede banden hebt. Toegegeven, een 23 mm binnenbandje in een 35 mm brede buitenband zal niet direct exploderen, maar gaat wel voortdurend lek.

Binnenband vervangen
Soms lijkt dit vreselijk ingewikkeld (bijvoorbeeld als je alle handelingen uitschrijft), maar een verstandige methode helpt:
- Verwijder het wiel en laat de binnenband helemaal leeg lopen.
- De hieldraden van de buitenband zitten soms sterk aan de velgrand geplakt: duw ze los en manouvreer ze naar het diepere midden van de velg.
- Steek twee bandelichters onder de hieldraad, 5 cm links resp. rechts van het ventiel. (sommige ATB banden zijn zo ruim dat je geen bandelichters nodig hebt.)
- Haal de bandelichters een voor een over, gaat dit heel zwaar, controleer dan of de hieldraad niet weer teruggesprongen is naar de minder diepe buitenkant van de velg.
- Staat de hieldraad na het omklappen nog heel strak dan trek je een bandelichter los om die iets verder weer in te steken en om te klappen. Gebruik daarbij één hand om de andere bandelichter tegen te houden en om tegen de hieldraad te duwen zodat die niet weer terug springt.
- Heb je voldoende van de hieldraad over de velg getrokken, dan springt die niet meer terug en kun je met je vingers of een bandelichter de rest van de hieldraad uit de velg trekken. Trek de binnenband uit de velg, duw de buitenband opzij en trek als laatste het ventiel uit de velg.
- Pomp de oude binnenband op, en kijk waar het lek zit. Meet de afstand uit tot het ventielgat en controleer op die (twee!) plaatsen de velg of buitenband op beschadigingen. Twee gaatjes vlak bij elkaar (slangebeet) duidt op een stootlek, vaak veroorzaakt door te weinig druk of een te smalle band.

Montage
- Pomp de binnenband op zodat die net in model komt. Duw de buitenband opzij en het ventiel door het ventielgat, en leg de rest van de binnenband zonder plooien in de buitenband. Is de binnenband te lang, dan heb je hem al te veel opgepompt. Zorg er voor dat het ventiel recht door de velg blijft steken.
- Ga een keer de band rond en duw de binnenband over de velgrand het velgbed in.
- Monteer nu de hieldraad, begin tegenover het ventiel en werk van twee kanten gelijkmatig op. De laatste 20 cm bij het ventiel gaan vermoedelijk te zwaar.
- Ga weer terug naar waar je begonnen bent (tegenover het ventiel) en duw vanaf daar de hieldraad weer naar het ruimere midden van de velg, duw het ventiel omhoog de buitenband in, laat er nog wat lucht uit lopen en werk met de muis van je handen de resterende 20 cm hieldraad over de velgrand. Bij hele strakke en stroeve banden moet je dit een paar keer herhalen voor het helemaal lukt. Grijp niet naar de bandenlichter, want de kans is groot dat je de binnenband weer lek prikt.
- Pomp weer iets lucht in de band als je hem helemaal hebt laten leeglopen, duw over de hele omtrek de hieldraad nog een keer naar binnen om te kijken of de binnenband nergens (links en rechts) klem zit onder de buitenband en pomp de buitenband op. Controleer halverwege of de band mooi rond loopt, en overal goed in de velg zit.

Buitenband
Een breuk in het karkas van de buitenband is op slechte wegen niet uit te sluiten. En ook heb je niet lang nodig om met een verschoven remblokje (remblokken willen nog wel eens verschuiven als je het wiel door de rem trekt zonder de band leeg te laten lopen of de rem open te zetten) de wang van de band door te zagen. Scheuren in het karkas van de buitenband kun je misschien tijdelijk repareren met een kromme naald en dik garen, maar nieuw wordt zo'n band nooit meer. Op langere tochten nemen we dus een buitenband mee. Dat kan eventueel een smal thuiskomertje zijn, als ruimte of gewicht je hobby of probleem is. Bij pech zet je die dan op het minder belaste voorwiel, en verhuis je de voorband naar achteren.
In de meeste moderne velgen passen banden met een opvouwbare (kevlar) hieldraad. Als je zo'n band koopt zit deze vaak al in een doosje of een plastic zak, en dat kan dus zo de fietstas in. Conventionele banden met een stijve (stalen) hieldraad moet je zelf opvouwen: pak de band op twee tegenover elkaar gelegen plaatsen beet. Breng je handen naar elkaar toe en over elkaar heen zodat de band in drie gelijke cirkels is verdeeld. Klap de buitenste cirkels naar elkaar toe, leg ze op de binnenste en knoop de drie ringen op elkaar.

Spaaksleutel
Zorg voor een goed passende spaaksleutel: dat handige uitsteeksel aan een ander stuk gereedschap werkt echt niet. Een echte spaaksleutel (Tacx, Spokey) grijpt de spaaknippel op vier hoeken.

Reservespaken
Neem een aantal reservespaken mee met nippels, in ieder geval voor het achterwiel. Als je pech hebt zitten er drie verschillende lengtes in je fiets. Neem bij voorkeur spaken van het zelfde merk en dikte, dan kun je een spaak vervangen zonder de band of het velglint te verwijderen. De schroefdraad in de nippels kan namelijk verschillen. Spaken kun je bewaren in de zadelbuis van het frame (met een kurk in de zadelpen klemmen) of in een tentstok. Je kunt ze natuurlijk ook aan de pomp of aan een framebuis plakken. Noodspaken voor het achterwiel zijn ook handig, dan hoef je het tandwielpakket niet te demonteren voor een reparatie

Cassettesleutel / Freewheelafnemer
Om de spaken in de rechterflens van het achterwiel te kunnen vervangen moet je de tandwielen er af kunnen halen. Daarvoor heb je een sluitkransverwijderaar en een kettingzweep nodig. Vind je dat te zwaar dan kan het ook met een hypercracker of een NBT2.  Heb je nog een oude fiets met een freewheel dan moet je een freewheelafnemer bij je hebben. Freewheelafnemers zijn er in veel verschillende typen, zorg er dus voor dat je een passend model hebt.

Cranktrekker
Als je een bracketunit hebt in plaats van een conventionele as met losse kogels, dan kun je de cranktrekker thuis laten. Als er niets te repareren valt aan het bracket, kun je de cranks ook laten zitten, totdat je een fietsenmaker gevonden hebt met reservedelen (en gereedschap).



Kettingpons
Met een derailleurfiets kan het voorkomen dat je de ketting breekt. Niet omdat je zo sterk bent (aan een fietsketting kun je 1000 kg hangen), maar omdat je bij het schakelen de ketting onder omstandigheden door hard te trappen kunt open buigen. Met name Shimano-kettingen zijn hier gevoelig voor omdat de pinnen niet erg klem zitten. Een Sram ketting is wat dat betreft beter, en je hoeft dan ook niet de speciale Shimano-pennetjes mee te slepen. Met een kettingpons kun je de ketting een schakeltje inkorten en weer monteren. Bij supersmalle 9 en 10v kettingen is het openen en sluiten van de ketting met een pons niet aan te raden. De pennen steken nog maar heel weinig uit waardoor het betrouwbaar klinken erg moeilijk wordt. Veel kettingen hebben om het ponsen te vermijden handige sluitschakels, die je vaak ook weer zonder gereedschap open kunt maken. Inbussleutels
Boutjes kunnen door al het gerammel onderweg loslopen, misschien dat je toch iets aan je zit of schoenplaatjes wil veranderen, en ook de remmen moeten misschien een keer bijgesteld. Met een 4, 5 en 6 mm inbussleutel kun je de meeste 'cylinderschroeven met binnenzeskant' de baas. Een nieuwe trend is om de crankbouten te voorzien van een 8 of 10mm zeskant. Met een beetje zoeken kun je bij sommige assen ook wel 6mm crankbouten vinden, en dan kun je de dikke 8mm sleutel thuis laten.
Remmen centreren gaat bij sommige typen erg handig met een minuscuul 1.5 of 2 mm inbussleuteltje, wat je helaas ook erg makkelijk kwijt raakt.

Torx (R) sleutels
Schijfremmen, sommige bladboutjes, Rohloffnaven en ander modern spul gebruiken vaak een speciale variant op de inbusbout. Zonder de speciale Torxsleutel doe je daar niet veel mee.

Moersleutels
Kijk eens kritisch naar je fiets voor je een hele set moersleutels meesleept: zijn er wel moeren waar de sleutels op passen? Een 10 mm steeksleutel om de remblokjes bij te stellen of een 8mm sleutel voor MAgura's is vaak het enige wat je echt nodig hebt. Conus en balhoofdsleutels zijn handig om je fiets een winterbeurt te geven, maar ben je echt van plan om in het gras een naaf uit elkaar te sleutelen? Loopt het balhoofdstel los dan kun je daar nog wel mee naar een fietsenmaker fietsen. En onderweg een Bahco lenen is ook geen heksentour.
En pas op met 'universeel' gereedschap met nog 99 andere mogelijkheden: kun je daarmee al je boutjes aandraaien of zit altijd weer een uitsteeksel in de weg.

Bowdenkabels
In alle boeken lees je dat je reserve rem- en derailleurkabels moet mee nemen. Met voldoende preventief onderhoud is de kans echter bijzonder klein dat je een kabel breekt. Ik zet ze er dus vooraf thuis op en heb er zo de hele vakantie plezier van. En raakt een kabel onderweg beschadigd, dan haal je daar nog wel de fietsenmaker mee. Breekt een kabel van de achterderailleur dan schroef je met je keukenmes de stelschroef zo ver mogelijk in, zodat je niet constant in de hoogste versnelling hoeft te rijden. En de kabel van de achterrem is pas te maken op de voorrem. De einden van gebroken derailleurkabels kun je ook aan elkaar fabrieken met een kroonsteentje uit de electriciteitsdoos, zeker als de kabel bij eerste montage niet te kort is afgeknipt.

Kettingolie
De bermen in Europa liggen bezaaid met lege oliebussen, waar je nog genoeg uit haalt om de ketting mee te smeren. Ook de afvalbak bij de benzinepomp drijft van de olie, maar je mag natuurlijk best geld uitgeven en zelf een flesje meeslepen. Als het moet wil de olijfolie uit de keukentas ook.

Ijzerdraad
Een meter ijzer- of electriciteitsdraad weegt niet veel, en kan reuze handig zijn bij calamiteiten

Poetsdoek
Pak al je gereedschap in een poetsdoek: rammelvrij, en je moet je handen toch ergens aan kunnen afvegen

Leren zadels
Leren zadels hebben een stelbout om het zadeldek op spanning te houden. Zeker als je vakantie verregent is het niet verkeerd als je de moer onderweg op kunt spannen. Bij Brooks heb je daar echter een speciale slanke sleutel voor nodig.

Remblokken
Remblokslijtage is sterk afhankelijk van je rijstijl en de weersomstandigheden. Een extra paar remblokjes neemt echter niet veel ruimte in.

Boutjes
een paar extra inbusboutjes waarmee de bagagedrager of de bidonhouders vastzitten wegen niks, maar zijn onderweg erg handig als je de originele uit je fiets hebt laten rammelen.

Slangeklemmen
Een paar kleine slangeklemmen al dan niet met een tentpen hebben al menig bagagedrager/vakantie gered.

Specials
Heb je speciale onderdelen op je fiets, zoals schijfremmen, een Rohloffnaaf of hydrauliek? Dan kun je er niet voetstoots vanuit gaan dat je de daar onderweg makkelijk onderdelen bij vindt.  Neem bij schijfremmen reserve remblokken mee, bij Magura de eigen remblokken, en bij Rohloff het speciale schakelkabeltje.


Tableau de chasse





van links naar rechts:
Bandeplak met verse solutie, tapijtgaren en een sterke naald, passende binnenband
Tie-wraps, derailleurkabeltje en stuk ijzerdraad
Losse boutjes en quick link voor de ketting, spaaksleutel
Kettingpons en kruis/normale schroevendraaier
Bandenlichter en NBT2
Inbussleutelset
Steeksleutel 8-10mm
Poetsdoek